بی بی سی - جمعه 02 سپتامبر 2005 - 11 شهریور 1384
خاطرات محمد ظاهر شاه در گفتگوی اختصاصی با بی بی سی
مينه بکتاش از تهيه کنندگان برنامه های بی بی سی برای افغانستان مدتی قبل با محمد ظاهر شاه، پادشاه سابق افغانستان، گفتگوهايی را انجام داد. اين گفتگوها در محل زندگی ظاهر شاه در کاخ رياست جمهوری افغانستان انجام شد. کاخ کنونی رياست جمهوری در زمان پادشاهی افغانستان کاخ سلطنتی و مقر پادشاه بود
در اين سلسله گفتگوها تلاش شده است تا به روايت آخرين پادشاه افغانستان زوايای فراز و فرود حرکت افغانستان به سوی جهان جديد و نقش زمامداران آن کشور معرفی شود.
حکومت محمد ظاهر شاه در سال 1973 به دنبال کودتای داودخان سقوط کرد. ظاهرشاه در هنگام کودتا در ايتاليا به سر می برد
پس از تحولات 11 سپتامبر 2001 در آمريکا و به دنبال آن تشکيل دولت افغانستان و تصويب قانون اساسی آن کشور، ظاهر شاه که بر اساس اين قانون اساسی "بابای ملت" لقب گرفته است، پس از تقريبا 30 سال به کشورش برگشت
محمد ظاهر شاه، پسر محمد نادر شاه، در سال 1914 میلادی (1293 خورشیدی) در شهر کابل به دنيا آمد
او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در کابل شروع کرد و در فرانسه ادامه داد.
محمد ظاهر شاه پس از اعلان سلطنت پدرش به افغانستان برگشت و به عنوان ولیعهد مشغول فراگرفتن مقدمات امور حربی (نظامی) شد.
در سال 1933 میلادی (1312 خورشیدی) محمد نادر شاه به ضرب گلوله يک متعلم (دانش آموز) از لیسه نجات، در محفلی که برای توزيع شهادت نامه ها برگزار شده بود، کشته شد.
پس از کشته شدن محمد نادرشاه، محمد ظاهر شاه در سن 19 سالگی به سلطنت رسید
بخش اول گفتگوی ما با آخرین پادشاه افغانستان، با روایت خود او از دوران کودکی اش آغاز می شود و با خاطراتی از کارکردهای پدرش مخصوصا در عرصه تعلیم و تربیت، برداشتهای او از روابط خانوادگی، نخستین سفر او به خارج از کشور و آموخته های او از زندگی ادامه می یابد
تولد من در ده افغانان (محله ای در کابل) است و فکر می کنم وقتی که من تولد شدم، جنگ عمومی (جهانی) شروع شده بود و یا در حرکت بود. به یاد دارم که همه برادران در یک اتاق، قطار می نشستیم و (با خنده می گويد) متاسفانه اگر يگی سرفه می کرد همه سرفه می کردند، اگر ناجوری می گرفتند (بیمار می شدند)، کل (همه) بیمار می شدند. اما کودکی به خوبی گذشت.
من از دوران کودکی خود خاطره بدی ندارم. با اینکه پدرم یک شخص بزرگ برای افغانستان بود و نفر تقریبا دوم بود، اما حیات و زندگی ما بسیار مشکل بود. پدرم آرزو داشت که در حد توان در زمینه مکتب، دانشگاه و علی آباد ساختن شفاخانه علی آباد) شروع به کار کند، تا که يک دانشگاه ساخت. این خاطرات گذشته ام و اقدامات پدرم
از باقی اعضای خانواده (خواهرها، برادرها و مادر) چه خاطراتی دارید؟
مثل هر خانواده دیگر، در خانواده ما هم گاهی خوب گاهی بد بود. امروز بزرگان نسبت به خردسالها (کودکان) محبت دارند اما در آن زمانها، بزرگان می خواستند نسبت به برادران خردسال خود حاکمیت داشته باشند، ما هم چندان به حاکمیت علاقه نداشتیم. اما به هر ترتیب می گذشت و چیزی خاصی نیست که بگویم.
افغانستان کشوری بود که در آغوشش زندگی کردیم و ازش ممنون بودیم، هستیم و خواهیم بود. بعد از آنکه دیگر کشورهای جهان را دیدیم، (دانستیم) که افغانستان با همه کوچکی خود، همه شرایط یک زندگی خوب را دارد.
زمستان مرتب دارد ، تموز (تابستان) مرتب دارد. چهارفصل مرتب خود را دارد که هر کشور از آن برخوردار نیست.
کشورهای بسیار پرثروت را دیده ام که دو فصل، یکی زمستان و یکی هم بهار دارد. از همین لحاظ وطن خود را دوست دارم. کشور ما غریب است و کوشش ما این است که کشور را از غربت بیرون بکشیم و ملتفت هم هستیم که این مملکت، اقسام مشکلات را پشت سر گذاشته است. طالبان آمدند و روسها آمدند و.... همین افغانستان بود که این همه مشکلات را تحمل کرد و زنده ماند.
کشورهای دیگر هستند که به مجرد اینکه سه چهار صدمه ببینند، از اين خاطره (مشکلات) بیرون نمی شوند. اما امروز افغانستان از این مشکلات بیرون شده. امروز سعی و کوشش ما این است که عقب ماندگيهای خود را تا حدی پوره (رفع) کنیم.
من خوشبين هستم از اینکه بسیاری در فرانسه وقتی از من پرسان می کردند که وطن شما کجاست؟ می گفتم: افغانستان. دوباره می پرسیدند که در آفریقا است؟ و من می گفتم: نی (خير) در آسیا.
اما بعد از آن که یک مقدار جریانات آمد، (به خوبی یا بدی) و نام افغانستان را به دنیا پخش کردند، امروز هیچ کسی نیست که نفهمد افغانستان کجاست.
خدا کند که به تروریسم مشهور نشویم. کوشش ما این است که به تروریست ها در افغانستان راه ندهیم. ما نه محتاج کمک تروریستها هستیم و نه آنقدر فقیر هستیم که به پیش آنان دست دراز کنیم. اما این را می دانم که در جامعه بین المللی یک مسئولیت کلان داریم. از این لحاظ به حیث یک عضو جامعه بین المللی، ما با تروریسم و با هر عنصری که خلاف حرکت جهانی باشد، مخالف هستیم
افغانستان کشوری بود که در آغوشش زندگی کردیم و ازش ممنون بودیم، هستیم و خواهیم بود. بعد از آنکه دیگر کشورهای جهان را دیدیم، (دانستیم) که افغانستان با همه کوچکی خود، همه شرایط یک زندگی خوب را دارد.
زمستان مرتب دارد ، تموز (تابستان) مرتب دارد. چهارفصل مرتب خود را دارد که هر کشور از آن برخوردار نیست.
کشورهای بسیار پرثروت را دیده ام که دو فصل، یکی زمستان و یکی هم بهار دارد. از همین لحاظ وطن خود را دوست دارم. کشور ما غریب است و کوشش ما این است که کشور را از غربت بیرون بکشیم و ملتفت هم هستیم که این مملکت، اقسام مشکلات را پشت سر گذاشته است. طالبان آمدند و روسها آمدند و.... همین افغانستان بود که این همه مشکلات را تحمل کرد و زنده ماند.
کشورهای دیگر هستند که به مجرد اینکه سه چهار صدمه ببینند، از اين خاطره (مشکلات) بیرون نمی شوند. اما امروز افغانستان از این مشکلات بیرون شده. امروز سعی و کوشش ما این است که عقب ماندگيهای خود را تا حدی پوره (رفع) کنیم.
من خوشبين هستم از اینکه بسیاری در فرانسه وقتی از من پرسان می کردند که وطن شما کجاست؟ می گفتم: افغانستان. دوباره می پرسیدند که در آفریقا است؟ و من می گفتم: نی (خير) در آسیا.
اما بعد از آن که یک مقدار جریانات آمد، (به خوبی یا بدی) و نام افغانستان را به دنیا پخش کردند، امروز هیچ کسی نیست که نفهمد افغانستان کجاست.
خدا کند که به تروریسم مشهور نشویم. کوشش ما این است که به تروریست ها در افغانستان راه ندهیم. ما نه محتاج کمک تروریستها هستیم و نه آنقدر فقیر هستیم که به پیش آنان دست دراز کنیم. اما این را می دانم که در جامعه بین المللی یک مسئولیت کلان داریم. از این لحاظ به حیث یک عضو جامعه بین المللی، ما با تروریسم و با هر عنصری که خلاف حرکت جهانی باشد، مخالف هستیم
اجازه است دوباره به دوران جوانی و کودکی تان برویم؟ از زمانی که تازه به مکتب رفتید، بگويید
من بسیار خردسال بودم که مکتب رفتم. حتی نمی توانستم پیاده بروم. مکتب ما در شهر آرا بود. در یک قصر که به مکتب وقف کرده بودند. اول بار بود که بالای اسب سوار می شدم و ظرف نیم ساعت تا مکتب می رفتم.
بعد از آن اوضاع بهتر شد و مکتب استقلال شروع شد و در بخش زبان فرانسه شامل شدم. شرایط بسیار خوبتر شد، طرز عرفان (روش آموزش) بهتر شد، ازخط کش و لت و کوب (تنبيه بدنی) خلاص شدیم. در گذشته نه تنها ما، بلکه انگلیس ها هم بسیار ظالم بودند و فکر می کردند که طفل را باید از راه تهدید تربیت کنند اما حالا این تئوری کاملا تغییر کرده است.
بعد در سن 14 سالگی با پدرم به فرانسه رفتم. در این سفر هر چیزی را که می دیدم برایم دنیای نو و تازه بود. اول با دیدن پیشاور (پاکستان) حیران شدم. برای اولین بار وقتی تونل را دیدم، به اندازه ای وارخطا (نگران) شده بودم که چطور آدم در بین کوه داخل می شود. بعد بحر را با بزرگی آن دیدم، تا آن زمان به جز دریا (رودخانه) های کوچک ندیده بودم. چند وقت در بمبئی هندوستان بودیم، با برات آشنا شديم. در آنجا برای اولین بار کشتی را دیدم، حیران شدم که چگونه داخل آب می رود. در دلم بسیاری سوالاتی بوجود آمده بود. مخصوصآ وقتی موج های کلان آب، کشتی را بلند می کرد فکر می کردم خدایا دیگر بر نمی گردد.
بعد از آن به فرانسه رفتیم، در این جا یک تغییر فکری برایم پیدا شد. تا آن زمان کارگران را تنها در چهره هندی یا دیگران دیده بودم اما در آنجا کارگران پوست سفید با موهای بلوند را دیدم و متوجه شدم که اروپایی ها هم می توانند کارگر باشند. اینها چیزهای جالبی برایم بود.
پدرم سفیر بود و در آنجا یک خانم به نام مادام ویلا وظیفه داشت که برای خانواده های سفیران، به حیث یک راهنما کار کند. بعد به پاریس آمدم .
مادام ویلا به من گفت که یک وکیل شورای فرانسه را می شناسد و من اگر با خانواده او زندگی کنم بزودی زبان فرانسه را یاد خواهم گرفت. برایم بسیار فایده کرد. در آنجا با دموکراسی عادت گرفتم.
من در آن خانواده رفت و آمد داشتم و به شورا می رفتم و بحث و جدلهای شورا را می دیدم و از همانجا یک مفکوره دموکراسی را به چشم می دیدم و همین بود که برای من هر نوع شکلی دیگری (از حکومت) قابل قبول نبود.
من خود به خواندن (مطالعه) علاقه زیادی دارم. من به فرزندان و دوستان خود می گویم که اگر می خواهید راستی به یک درجه برسید، مطالعه کنید. در کتاب شما همه چیز را پیدا می کنید. تاریخ، روانشناسی و همه چیز... یک خواننده (مطالعه کننده) خوب، در حقیقت یک مکتب را بروی خود باز کرده است.
من فکر می کنم از هر چیز دیگر، مطالعه به من مفاد بیشتر رسانده است، حال می توانم با هر کس در هر مورد صحبت کنم. همه در اثر مطالعه کردن بوده است و از خواندن و گپ زدن. البته یک محیط خوب و شنونده خوب به کار است و من طالع داشتم که در یک خانواده بسیار نجیب فرانسوی بودم. خانم خانه، مدیره یک مکتب بسیار عمده و سختگیر فرانسه بود که تقریبا همه شخصیت های بزرگ در همین مکتب درس خوانده بودند.
در پهلوی این مکتب، یک خانه داشت که من در آن زندگی می کردم. شرایط مکتب (درس خواندن) همیشه برایم خوب بوده و من از راه خواندن خود را به جايی رساندم. شوق و جستجو و تلاش برای فهمیدن چیزی، راه موفقیت یک آدم است. بسیار کسانی هستند که سرسری (سطحی) مطالعه می کنند و وقتی وارد بحث می شوند حرفی برای گفتن ندارند. اما من چنین نمی خواندم. من هر موضوع را با دقت مطالعه می کردم. فرهنگ لغات در کنارم بود، اگر چیزی را نمی دانستم، تحقیق می کردم، بار دیگر مطالعه می کردم
بعضی جاها نوشته است که شما در بحثهای پارلمان هم به خاطر شنیدن می رفتید؟
بله می رفتم. بسیار دلچسب هم بود.بسیار بحثها می شد بسیار جنگ های سخت. شوراها در هر کشوری که باشد با هم کمی فرق دارد. سایکولوژی (روانشناسی) شوراها به هم ارتباط دارد در هر سویه (درجه) که باشد، بالا یا پایین.
در مورد کتاب شما گفتید، سایر سرگرمی هایتان...
(با اشاره به قفسه کتابها) همانجا که ببینید، همه کتاب هايی است که بسیار به شوق (علاقه) خوانده ام و حالا با شوق نگه می دارم. حالا می خواهم یک مجموعه انتخابی (کلکسیون) داشته باشم. هیچ وقت همه کتابها را نمی خوانید همان کتاب هايی را می خوانید که مطابق طبع تان است. این مجموعه ای که می بینید به نام تحول بشریت مجموعه بسیار خوبی است در باره آغاز بشریت، چگونگی پیدایش خط ، زبان و غيره
بیشتر به فرانسوی مطالعه می کنید؟
بلی
به علاوه مطالعه، به موسیقی و سینما هم علاقه داشتید؟
به موسیقی شوق داشتم و حال هم علاقه دارم. زمانی به نواختن موسیقی علاقه داشتم کوشش کردم سه تار را یاد بگیرم، اما نشد. پسرم از من خوبتر یاد گرفته است. به همه شوق هايی که یک تمدن را ترتیب می کند از جمله موسیقی، علاقه داشته ام
در ميان هنرمندان آن زمان فرانسه، کسی بود که علاقه داشته باشید و یا بیشتر در دوران تحصیل به آوازش گوش می دادید؟
یکی دو نفر را می شناختم. هالندر هیلو، که از خانواده بزرگ بود. پدرش وکیل دعاوی بود. پسرش بالاتر رفت (بیشتر مطرح شد). اول این بچه ناپدید شد. مادرش مکتوبی فرستاد و گفت بیست سال است بچه اش گم شده، یگانه کسی که کمک می تواند شما هستید. من خبر داشتم که به طرفهای هندوستان رفته، به سفیر انگلیس (هند در آنزمان مستعمره بريتانيا بود) نامه ای فرستادم ظرف دو روز برایم اطلاع داد که در مکتب مشغول تحقیقات علمی موسیقی است. بعد مادرش با او در تماس شد. پیوسته با او در تماس بودم و او از رفقای خوبم بود
زمانی که شما در فرانسه بودید، گروههای مختلف سیاسی هم حتما بودند، یعنی بیشتر بحث های پارلمان، بحث گروههای سیاسی بود، این اندیشه را هم شما از همان وقت برداشتید؟ می خواهم بدانم برداشتی که از دموکراسی غربی در آن زمان گرفتید، چگونه بود؟
طوریکه پیشتر هم گفتم، خوب من در یک خانواده وکیل بودم و همیشه با آنها به شورا می رفتم، صحبت هايی که می شد می شنیدم، البته همه صحبت ها را نمی فهمیدم اما (با خنده) زمانی که گپ به بحث و جدل می رسید، می دانستم که حرف از چه قرار است.
بعد یک دوره دیگر با خانواده دیگری آشنا شدم که بحثهای طولانی داشتیم. این خانواده به افغانستان علاقه داشت. من مانع آمدن آنها به افغانستان نشدم. در کتاب خود نکته هايی نوشته بود. بعد من از آنها فاصله گرفتم. زیاد چیزهايی هم نبود آدم باید بگوید که بعضی ها وقتی حقیقت را می نویسند، خلق آدم تنگ می شود، مثلا اگر درباره فقر افغانستان باشد.
بهر حال از گذشته تا حالا هم روابط خوبی با فرانسويها دارم. روابط خوب با آنها دارم. اما خوب تماسهای من در سطح بین المللی با فرانسويها و يا آلمانيها از هر کشور دیگر بسیار خوب است. افغانستان فوق العاده ضرورت به این تماسها دارد. افغانستان دیگر افغانستان گذشته نیست که کسی در مورد آن چیزی نداند. افغانستان در کانون توجه قرار دارد
یکی از حوادث اصلی در دوران جوانی ازدواج است، شما هم تا جایی که من مطالعه کردم در شانزده سالگی ازدواج کردید. چرا به ازدواج شما حادثه می گوید؟
باید بگویم که من شخصی بودم که اصلا برای ازدواج ساخته نشده بودم، مگر (اما) خوب شرایط را رعایت می کردم. اما یک شوهر خوب شده نمی توانستم، دنیای گذشته هم که هر مرد چهار زن می توانست بگیرد، برای من میسر نبود، بنابراين می سوختیم و می ساختیم. همین زندگی است
پس ازدواج شما بر اساس هدایت خانواده صورت گرفت؟
البته. هیچ وقت بدون اساس خانواده کاری انجام نمی شد. در آن زمان من در فرانسه بودم. در چهارسالگی خانم خود را دیده بودم، بسیار مقبول بود. آن زمان نامزد یکی از پسرهای امان الله خان بود. فکر نمی کردم که واقعات این طور پیش شود و بدبختی های بزرگ در افغانستان رخ بدهد، مساله سقا (حبيب الله مشهور به بچه سقا) و دیگران، حالتی را آورد که خانواده ها را بیم گرفت. سقا زن می خواست، مردم چشم خود را بسته کرده هر کس را به هر کس دادند (به ازدواج یک دیگر در آوردند)، تا که سقا فرصت پیدا نکند که کسی را بگیرد. به همین اساس من ازدواج کردم. در غیر اين صورت او به ما نمی رسید(با خنده).
ولی به هر حال شما راضی بودید؟
چرا که نه
به عنوان پدر روابط شما با فرزندان چگونه بود؟
من فکر می کنم مسئولیت پدر بسیار زیاد است. بسیار زیادتر از چیزی که مردم فکر می کنند. من فرزندانم را زیادتر تحت مراقبت دارم. اما این تفاهم پیش من است که وقتی کسی جوان می باشد، تا یک حدی نمی تواند چیزی که پدر می گوید، انجام دهد. من در برابر فرزندانم تحمل دارم اما تا جایی که گپ به رسوایی نرسد. به فضل خداوند تا امروز از فرزندان خود خوش (راضی) هستم
خاطره تولد اولین فرزندتان را بیاد دارید؟ کجا بودید که خبرش را آوردند؟
اولین فرزند من دختر بود. ما را از خانه بیرون می کردند اما شنیدم که با خوشحالی صدا کردند: "پسر تولد شده، پسر تولد شده..." اما وقتی آمدیم گفتند که نه دختر تولد شده است، من تکان خوردم. اما عجیب است، چند روزی که گذشت، پدرم عاشق این دختر شد. خوب دختر اول من بود. پدر و مادرم ازش مراقبت می کردند. خدا مادرم را ببخشد زیاد مواظب بود
از جمع فرزندان کدام بیشتر نازدانه بود؟
نمی توانم بگویم. اما یکی که بیشتر نازدانه بود داوود بود که فوت کرد. با او بسیار حرف ها و سخن ها داشتم. بسیار هوشیار بود.
اما من با فرزندان خود بیشتر شوخی می کنم، نمی توانم با آنان مثل یک پدر سخت گیر رفتار کنم. ساخته شده ایم همینطور.
من پسر نازدانه پادشاه نبودم. پسر سپهسالار بودم (باخنده) که نام داشت اما دسترخوان (سفره)نداشت. بیاد دارم که کسی باور نمی کرد ما برای یک وقت نان (غذا) پلو و گوشت داشته باشیم.
پدرم فقط مکتب می ساخت و این کار برایش نقص هم رساند (اشاره به کشته شدن محمد نادر شاه توسط يک دانشجو). به امان الله خان فهماندند که پدرم می خواهد، به راه دیگری برود. اگرچه نیت پدرم صاف بود و شفاخانه و مکتبی که ساخته بود تا حال هم وجود دارد. این خاطراتی بود که از پدر خود دارم اما خاطرات دیگر هم هست که آدم پشت سر خود می ماند و خاطرات خود آدم است
اما من با فرزندان خود بیشتر شوخی می کنم، نمی توانم با آنان مثل یک پدر سخت گیر رفتار کنم. ساخته شده ایم همینطور.
من پسر نازدانه پادشاه نبودم. پسر سپهسالار بودم (باخنده) که نام داشت اما دسترخوان (سفره)نداشت. بیاد دارم که کسی باور نمی کرد ما برای یک وقت نان (غذا) پلو و گوشت داشته باشیم.
پدرم فقط مکتب می ساخت و این کار برایش نقص هم رساند (اشاره به کشته شدن محمد نادر شاه توسط يک دانشجو). به امان الله خان فهماندند که پدرم می خواهد، به راه دیگری برود. اگرچه نیت پدرم صاف بود و شفاخانه و مکتبی که ساخته بود تا حال هم وجود دارد. این خاطراتی بود که از پدر خود دارم اما خاطرات دیگر هم هست که آدم پشت سر خود می ماند و خاطرات خود آدم است
بي بي سي – بخش فارسي - جمعه ۰٢ سپتامبر ٢۰۰۵
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر